Zeestromen in het nieuws

Zowel de actualiteitenrubrieken op TV als Weekblad Schuttevaer meldden berichten over zeestromen en windgebieden. De Zeepostredactie legt het nog even uit.

Veel zeezeilers op de lange route hanteren de term ‘Rondje Atlantic’ voor de route tussen Europa, het Caribisch gebied en terug. Die route wordt vaak de ‘Columbusroute’ genoemd. Van Europa via de Canarische eilanden zuid “tot waar de boter smelt” (aldus Henk Bezemer) en dan west in de passaat naar het Caribisch gebied. Vandaar noord tot de breedte van Washington en via de Azoren terug.

De bronnen waaruit deze route kon worden vastgesteld zijn ‘Ocean Passages for the World’ (uitg. British Admiralty) en voor jachten ‘World Cruising Routes’ (uitg. Adlard Coles). Tot zover niets nieuws.

Lastiger is vast te stellen waar de gebieden zonder wind en stroom te vinden zijn. Vaak wordt daar het begrip ‘Paardenbreedte’ gehanteerd. Belangrijk is te weten dat er twee windstiltegebieden zijn: in het Azorenhoog en rond de Evenaar. Aan beide zijden van het passaatgebied met ‘wind en stroom op de kont’ liggen dus gebieden zonder wind.

Voor zeilschepen die verder zuidwaarts willen, naar Brazilië of Kaap de Goede hoop is het zaak om de Intertropische Conversie Zone; de Doldrums, te doorkruisen waar deze het smalst is. Eigentijdse dynamische routering geeft die informatie. De vraag voor zeezeilers en windondersteunde koopvaardij is of de teneur van de berichten in de media invloed heeft op planning en routering van oceaanreizen onder zeil. 

New Scientist levert veel informatie.

Klimaatverandering zal mogelijk leiden tot een ineenstorting van een grote zeestroom, met verwoestende gevolgen. Het gaat om de Atlantic meridional overturning circulation, kortweg AMOC. Dat is een zeestroom die warm water en voedingsstoffen door de Atlantische Oceaan vervoert. Onderzoek van oceanograaf René van Westen van de Universiteit Utrecht en zijn collega’s wijst erop dat de AMOC ergens tussen 2037 en 2064 kan ophouden, onder invloed van de klimaatverandering.

Als er veel zoet water van smeltende ijskappen de Noord-Atlantische Oceaan binnenstroomt, kan deze zeestroom afzwakken en zelfs volledig instorten. Tot dusver achtten de meeste wetenschappers een dergelijke ineenstorting van de AMOC zeer onwaarschijnlijk. Ze verwachtten zeker niet dat dit al in de 21e eeuw zou kunnen gebeuren.

Maar in 2023 voorspelden onderzoekers van de Universiteit van Kopenhagen eveneens dat de AMOC halverwege deze eeuw zou instorten. Zo’n ineenstorting kan grote gevolgen hebben. Het kan onder meer leiden tot een snelle zeespiegelstijging in Noord-Amerika, een plotselinge, flinke temperatuurdaling in Noord-Europa en een ernstige verstoring van de moessons in Azië.

De twee studies leverden zeer vergelijkbare voorspellingen op. Maakt dit het waarschijnlijker dat de AMOC deze eeuw instort? Ja, zegt Van Westen. Volgens hem zet het onderzoek van zijn team vraagtekens bij het standpunt dat het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) in 2019 innam.

‘De wetenschappelijke gemeenschap dacht vijf jaar geleden nog dat de AMOC zeer veerkrachtig zou zijn onder klimaatverandering’, zegt Van Westen. ‘Nu is ze volledig opgeschoven naar het standpunt dat de AMOC aan het wankelen is. Het kantelpunt zal ergens in de 21e eeuw worden bereikt als er geen verdere maatregelen worden genomen om klimaatverandering te beperken.’

Windassist sponsor

bron: New Scientist

In een instructief verhaal geeft Schuttevaer achtergrondinformatie:

Zowel op het noorderlijk als zuidelijk halfrond van de aarde bestaat een band van hoge luchtdruk. Op het Nederlandse weerbericht is vaak sprake van een hogedrukgebied bij de Azoren en een depressie of lagedrukgebied bij IJsland. Het is geen toeval dat de luchtdruk hoog is bij de Azoren en bijvoorbeeld ook in de Sahara.

Op de paardenbreedten hebben zeilschepen geen wind meer in de zeilen. Ook kan de zee spiegelglad zijn. Het is een situatie die ongewijzigd wekenlang kan aanhouden, waarbij de rantsoenen opraken. Door de verwarming bij de evenaar stijgt de lucht daar en regent hij ook leeg in de beroemde tropische buien.

Iets noordelijker en zuidelijker raakt hij dan afgekoeld en wordt zwaarder. De lucht daalt er en vormt een hogedrukgebied, leeg geregend en dus kurkdroog. Omdat de wind daar ‘van boven komt’ is er onvoldoende horizontale wind om op te kunnen zeilen. De band waar nauwelijks wind is, ligt op ongeveer 30 graden Noorder- en Zuiderbreedte.

Maar het windloze gebied verschuift in de zomer wat noordelijker en in de winter wat zuidelijker omdat ook de zon ieder jaar naar het noorden vertrekt en weer terugkeert. Daarom is de uitdrukking ’thermische equator’ geïntroduceerd, de breedte waar op die dag de zon precies 90 graden boven het land te vinden is. Deze windloze band wordt op zee ook wel de Doldrums genaamd, hoewel hij dus niet op alle tijden van het jaar op dezelfde plek is te vinden.

In de tijd van de zeilvaart ging zo’n windloze band met enorme problemen gepaard. De zeilschepen lagen soms wekenlang op hun plek te dobberen. Van ellende werd dan weleens een sloep te water gelaten om het zeilschip op ellenbogenstoom uit het gebied van windstilte te roeien. Alles werd in het werk gesteld om maar een eerste zuchtje wind te bemachtigen en dan werden alle zeilen natuurlijk onder luid gejuich bijgezet.

bron:  Schuttevaer (alleen voor abonnees)

Windassist sponsor